W Dniu Ziemi o nowym spojrzeniu na „kranówkę” – w trosce o zdrowie ludzi i środowisko

Dyrektywa stanowi odpowiedź na inicjatywę obywatelską „Right2Water” na rzecz poprawy dostępu wszystkich Europejczyków do bezpiecznej wody pitnej, która została wsparta podpisami ponad 1,8 mln osób. To pierwsza europejska inicjatywa obywatelska, która uzyskała pozytywną odpowiedź Komisji Europejskiej, gwarancję sprawności i wydajności regulacyjnej jej zapisów (REFIT)[i] oraz doprowadziła do powstania dokumentu takiej rangi. Zapisy dyrektywy zobowiązują państwa członkowskie UE do wdrożenia trzech podstawowych celów:

1. zagwarantowania wody i warunków sanitarnych dla wszystkich w Europie;
2. braku liberalizacji usług wodnych;
3. powszechnego dostępu do wody i kanalizacji.

Prawidłowe gospodarowanie i użytkowanie zasobów wodnych są kluczowym elementem ich ochrony. W Polsce woda wykorzystywana do zaopatrzenia ogółu społeczeństwa w ponad 70 proc. pochodzi z ujęć podziemnych, reszta to ujęcia powierzchniowe – woda czerpana z rzek, zbiorników wodnych i jezior. Rocznie zatrzymujemy tylko ok. 7 proc. średniorocznego odpływu wód do Bałtyku. Dzięki działaniom technicznym i nietechnicznym zwiększamy zasoby dyspozycyjne, czyli zdolności retencyjne poszczególnych zlewni. Aby zagwarantować odpowiednią ilość i jakość wód, w tym wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia, musimy spowalniać odpływ wód opadowych przez działania na rzecz ich retencji. Na przykład budując zbiorniki wodne, które mogą stanowić rezerwuar wody pitnej, czy korzystając z usług ekosystemowych – mokradeł i nadwodnych stref buforowych – w procesie samooczyszczania wód. Również inwestycje poprawiające możliwości oczyszczania ścieków, prowadzone przez samorządy terytorialne w ramach Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych, to jedne z ważniejszych działań na rzecz poprawy jakości wód, również będących źródłem wodny pitnej.

Dyrektywa w sprawie wody przeznaczonej do spożycia zawiera liczne wytyczne prawne i wymagania jakościowe, które należy spełnić przed wprowadzeniem wody do sieci wodociągowej, m.in. te dotyczące procesu uzdatniania wody. Nakazują też wdrożenie nowych technologii jej uzdatniania, zastępując np. stosowaną dezynfekcję chemiczną dezynfekcją promieniami ultrafioletowymi i instalacją lamp UV, które niszczą organizmy patogenne. Jest to niezbędne zwłaszcza w kontekście ochrony zdrowia ludzkiego. Tym bardziej, że może być ono narażone na uszczerbek z powodu odpadów, które trafiają do ścieków, np. środków higieny osobistej, antybiotyków, leków hormonalnych czy też mikroplastiku, którego obecność zaobserwowano już w wodach podziemnych.

Choć dostarczanie i uzdatnianie wody pitnej leży w kompetencji samorządów poprzez przedsiębiorstwa wodno-kanalizacyjne działające w ich imieniu, a normy sanitarne w tym zakresie wyznacza Minister Zdrowia, rola Wód Polskich w zapewnieniu jak najlepszej jakości i ilości zasobów wodnych jest bardzo istotna, zwłaszcza w działaniach planistycznych. Przez udział w konsultacjach społecznych II aktualizacji planów gospodarowania wodami – IIaPGW, każdy z nas ma wpływ na kształt rozwiązań, od których zależy jakość wód[ii] będących źródłem wody pitnej. Pamiętajmy, że stan wód powierzchniowych i podziemnych w naszym kraju przekłada się na jakość wody w kranie. Im lepsza jakość wody czerpanej z ujęć, tym niższy koszt jej uzdatniania przez przedsiębiorstwa wodno-kanalizacyjne i więcej pieniędzy w naszych portfelach. Więcej o planach gospodarowania wodami znajdziesz na: www.apgw.gov.pl.

Do początku 2022 r. państwa członkowskie dostaną wykazy substancji i związków, których wpływ na zdrowie ludzkie budzi obawy społeczne lub naukowe. Nowa Dyrektywa wprowadza też wymogi w zakresie higieny, które dotyczą materiałów mających kontakt z wodą pitną, takich jak rury. Chodzi o to, by poprawić jakość tych materiałów, a tym samym chronić ludzkie zdrowie i zapobiegać zanieczyszczeniom.

Zmiana przepisów dyrektywy stanowi również część planu przejścia na gospodarkę o obiegu zamkniętym, co pomoże państwom członkowskim w gospodarowaniu wodą pitną w oszczędny i zrównoważony sposób. Przyczyni się to do zmniejszenia zużycia energii i niepotrzebnych strat wody. Bardzo ważnym celem jest także zwiększenie zaufania mieszkańców Europy do wody wodociągowej, zwłaszcza jako wody do picia, czego następstwem będzie zmniejszenie korzystania z wody w plastikowych butelkach, co ma również ogromny pozytywny skutek środowiskowy.

Jak wynika z danych Komisji Europejskiej – jedna osoba w UE spożywa szacunkowo 106 litrów wody butelkowanej rocznie. Tymczasem już częściowa rezygnacja z wody butelkowanej oznaczałoby roczne oszczędności dla gospodarstw domowych w wysokości łącznie 600 mln. euro. Zapisy Dyrektywy jasno mówią, że woda z kranu powinna nadawać się do bezpośredniego spożycia i należy do tego zachęcać. Dlatego państwa członkowskie będą zobowiązane również do zapewnienia dostępu do wody pitnej w budynkach publicznych, a klienci restauracji, stołówek i usług gastronomicznych powinni otrzymywać wodę do picia za darmo lub za niską opłatą.

Ceny za zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków ustalają przedsiębiorstwa wodno-kanalizacyjne. Co trzy lata przedsiębiorstwa we wniosku taryfowym składają do Wód Polskich propozycje tych cen, a PGW Wody Polskie po dokonaniu szczegółowych analiz może wydać decyzję zatwierdzającą lub odrzucającą dany wniosek taryfowy. Rolą organu regulacyjnego[iii] jest weryfikacja proponowanych cen i stawek opłat pod kątem adekwatności do ponoszonych przez przedsiębiorstwa kosztów świadczenia usług. Istnieją koszty, które znacząco wpływają na wysokość opłat za wodę i odbiór ścieków, których Wody Polskie nie mogą zakwestionować, ale jednocześnie muszą mieć na uwadze konieczność ochrony obywateli przed nieuzasadnionymi podwyżkami. Aktualnie do Wód Polskich wpływają nowe wnioski taryfowe proponowane przez przedsiębiorstwa wodno-kanalizacyjne. Po ich zatwierdzeniu nowe wysokości stawek za dostarczanie wody i odprowadzanie ścieków będą obowiązywać przez kolejne 3 lata.

Dyrektywa 2020/2184 w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia  zawiera nowe wytyczne, które uaktualniają normy jakości wody pitnej oraz przewidują efektywne kosztowo i oparte na analizie ryzyka podejście do monitorowania jakości wody. Ich wprowadzenie wymaga czasu i ostrożności, a państwa członkowskie mają dwa lata na podjęcie środków niezbędnych do ich wykonania. Spełnienie wymagań nowej dyrektywy w sektorze gospodarki wodno-ściekowej oznaczać będzie kolejne inwestycje, z możliwością ich dofinasowania ze środków unijnych. Będzie to możliwe w oparciu o krajowy plan finansowy, przygotowywany przez Ministerstwo Infrastruktury w ramach opracowania programu inwestycyjnego w zakresie poprawy jakości i ograniczenia strat wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi.

 

[i] Program sprawności i wydajności regulacyjnej (REFIT) Komisji ma na celu zagwarantowanie, że prawodawstwo UE przynosi korzyści obywatelom i przedsiębiorstwom w sposób skuteczny, wydajny i przy minimalnych kosztach. Celem REFIT jest uproszczenie prawa UE, usunięcie zbędnych obciążeń i dostosowanie obowiązującego prawodawstwa bez uszczerbku dla celów polityki. Komisja Europejska co roku przedstawia przegląd wyników działań na rzecz uproszczenia przepisów.

[ii] Plany gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy określają cele środowiskowe dla jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych w całym kraju. Jednolite części wód, z których pozyskiwana jest woda do spożycia, są objęte dodatkową ochroną, której celem jest doprowadzenie do stanu, w którym uzdatnianie ujmowanej z nich wody będzie ograniczone do minimum lub zbędne.

[iii] Nowelizacja ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 310 z późn. zm.) oraz ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 2028 z późn. zm.) ustanowiła nowego regulatora cen za usługi zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków, którym jest właściwy miejscowo dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej PGW Wody Polskie. Prezes Wód Polskich pełni w stosunku do niego funkcję organu wyższego stopnia w rozumieniu przepisów ustawy Kodeks postępowania administracyjnego.