Szanujmy wodę nie tylko od święta

Woda jest źródłem życia dla każdego żywego organizmu. Największe cywilizacje powstawały w pobliżu wód i upadały, gdy dostęp ten stawał się ograniczony bądź niemożliwy. Aktualnie, przy zwiększającej się populacji ludzkiej, rosnącej urbanizacji i postępie gospodarczym deficyty wody są ogromnym wyzwaniem dla naszego świata. Wpływ działań człowieka na środowisko wodne określamy mianem presji antropogenicznych. Zanieczyszczenie powietrza, ścieki komunalne czy spływające z pól uprawnych do wód resztki nawozów sztucznych, negatywnie wpływają za stan wód powierzchniowych i podziemnych. Zanieczyszczone rzeki, jeziora czy morza przyczyniają się nawet do wymierania wielu gatunków roślin i zwierząt na całym świecie.

Jest wiele czynników wpływających na zanieczyszczenie wód, jednak ich degradacja jest spowodowana głównie działalnością człowieka. Głównymi źródłami zanieczyszczeń są ścieki przemysłowe i komunalne, transport czy intensywne rolnictwo. Przedostają się do wód gruntowych, prowadząc m.in. do eutrofizacji. Wszystkie sektory gospodarki, choć w różnym stopniu, mają wpływ na stan wód i ich zanieczyszczenie. Dlatego tak ważna jest kontrola zarówno podmiotów, które korzystają ze środowiska i zasobów wodnych, jak również regularne badania stanu wód.

Rozwój gospodarczy gwarantuje też coraz lepszy dostęp do nowoczesnych rozwiązań. Umożliwiają one efektywniejszą ochronę środowiska, w tym również wód. Inwestycje w branży wodno-kanalizacyjnej, wykorzystują nowe rozwiązania dla oczyszczania wód i zagospodarowania osadów. Modernizacja istniejących systemów oraz inwestycje w indywidualne rozwiązania do gromadzenia i oczyszczania ścieków bytowych, prowadzą do zmniejszania się ilości zanieczyszczeń trafiających do wód. Duże zakłady przemysłowe i przedsiębiorstwa są obligowane do korzystania z rozwiązań służących retencji wód i ich podczyszczania przed odprowadzeniem do docelowych odbiorników. Oprócz działań technicznych istotną rolę w walce z zanieczyszczeniami odgrywają usługi ekosystemowe, wykorzystywane coraz częściej do ochrony wód w zlewniach rolniczych. Część biogenów występujących w Morzu Bałtyckim pochodzi z działalności rolniczej i trafia do niego przez system arterii rzecznych. W celu ochrony wód podejmuje się hydrologiczne działania oparte na naturze, czego przykładem jest odtwarzanie i budowanie tzw. stref buforowych. Są to miejsca styku sąsiadujących ze sobą ekosystemów, które oddzielają pasem roślinności ekosystemy wodne od gruntów rolniczych, co pomaga zredukować spływ biogenów do wód. Drzewa i szuwary trzcinowe zatrzymują pochodzące z rolnictwa zanieczyszczenia wbudowując w swoje tkanki związki organiczne, wykorzystując azot i fosfor z nawozów sztucznych. Modelowym przykładem drzew krajobrazu rolniczego, które wspomagają proces samooczyszczania wód są wierzby. Ich rozbudowany system korzeniowy ogranicza przedostawanie się biogenów do rzek, a tym samym do morza. Roślinność bierze zatem udział w samooczyszczeniu wód, wpływając na poprawę ich jakości. Dzięki obecności w ekosystemach wodnych i od wód zależnych, tworzy bogate przyrodniczo korytarze ekologiczne będące często ostoją dzikiej fauny i flory, zwłaszcza w zlewniach rolniczych i zurbanizowanych. Pamiętajmy o tym, że dbając o roślinność nadwodną troszczymy się też o dobry stan wód, a wszelkie akty wandalizmu roślinności nadwodnej należy niezwłocznie zgłaszać odpowiednim służbom.

Ochrona wód to temat bardzo szeroki, realizowany na różnych poziomach zapisów prawa. W ujęciu międzynarodowym, dzięki Ramowej Dyrektywie Wodnej (RDW) ustanowionej przez Unię Europejską, zobowiązano wszystkie państwa członkowskie do realizacji wspólnego celu - osiągnięcia dobrego stanu wód i ekosystemów od nich zależnych. Na poziomie krajowym zapisy Dyrektywy zaimplementowano do ustawy Prawo wodne.

Za ocenę i monitoring wód powierzchniowych oraz monitoring jakościowy wód podziemnych odpowiada Główny Inspektorat Ochrony Środowiska i zadanie te realizuje w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Natomiast za monitoring ilościowy wód podziemnych odpowiada Państwowa Służba Hydrogeologiczna – Państwowy Instytut Geologiczny. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska ocenia tzw. jednolite części wód[i], czyli odcinki rzek lub innych cieków, jeziora lub ich fragmenty, wody przejściowe i przybrzeżne oraz podziemne. Jednolite części wód są podstawową jednostką gospodarowania wodami. Z kolei Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie opracowuje projekty dokumentów planistycznych, których głównym celem jest zapewnienie dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych w naszym kraju. Są to plany gospodarowania wodami dla obszarów dorzeczy, aktualizowane co 6 lat w oparciu o m.in. nowe wyniki badań stanu wód i ich oceny[ii].

Działania na rzecz ochrony wód to dbałość o aspekty planistyczne i skuteczne interwencje w terenie. PGW Wody Polskie współpracuje ściśle z organami ochrony środowiska, takimi jak Główny Inspektorat Ochrony Środowiska i Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska zarówno podczas opracowywania dokumentów planistycznych w gospodarce wodnej, jak również w terenie. Dzięki skoordynowanym interwencjom tych jednostek umyślne działania człowieka pogarszające stan wód udaje się coraz skuteczniej eliminować.

Osiągnięcie dobrego stanu wód to cel, który wymaga podjęcia działań zarówno przez instytucje publiczne, jak i prywatnych przedsiębiorców, zakłady produkcyjne oraz indywidualnych użytkowników wód. Dokumenty planistyczne - plany gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy są podstawą do podejmowania decyzji kształtujących stan zasobów wodnych oraz gospodarowania nimi. Dokumenty te wpływają także na inne sektory gospodarki, m.in. na przemysł, gospodarkę komunalną, rolnictwo, leśnictwo, transport, rybołówstwo czy turystykę.

Dzięki konsultacjom społecznym drugiej aktualizacji planów gospodarowania wodami – II aPGW, każdy z nas będzie miał okazję wpłynąć na kształt rozwiązań, jakie mają zapewnić dobrą jakość zasobów wodnych w Polsce. Więcej informacji na: www.apgw.gov.pl. Co ważne, po raz pierwszy integralną częścią planów będzie zestaw działań na rzecz poprawy stanu naszych wód, co prawnie zobliguje wskazane jednostki do ich wdrożenia.  

W dobie zmieniającego się klimatu i ograniczonych zasobów wodnych, troska o dostęp do jej czystych źródeł leży w interesie każdego z nas. Wspólnie podejmujmy działania na rzecz ochrony zasobów wodnych, zapobiegania ich zanieczyszczeniom oraz nadmiernej eksploatacji. Począwszy od prostych czynności – zakręcania wody w kranie w trakcie mycia zębów, korzystania z prysznica zamiast kąpieli w wannie, przez podlewanie domowych kwiatów deszczówką. Poprzez stosowanie rozwiązań małej retencji, czyli budowę oczek wodnych lub stawów w naszych ogrodach, po ograniczenie zużycia plastiku oraz niewyrzucanie śmieci w okolicach rzek czy jezior lub bezpośrednio do nich. Te proste czynności to nasz osobisty wkład w przyszłość planety. Nie bądźmy bierni na niszczenie ekosystemów i wód od nich zależnych, włączajmy się w inicjatywy na rzecz poprawy ich stanu. Dbajmy o zasoby wodne nie tylko w Tygodniu Czystości Wód, ale przez cały rok.

[i] Jednolita część wód powierzchniowych (jcwp) oznacza oddzielny i znaczący element wód powierzchniowych taki jak: jezioro, zbiornik, strumień, rzeka lub kanał, część strumienia, rzeki lub kanału, wody przejściowe lub pas wód przybrzeżnych.

Jednolita część wód podziemnych (jcwpd) oznacza określoną objętość wód podziemnych występującą
w obrębie warstwy wodonośnej lub zespołu warstw wodonośnych.

Sztuczna część wód (scw) oznacza część wód powierzchniowych powstałą na skutek działalności człowieka.

Silnie zmieniona część wód (szcw) oznacza część wód powierzchniowych, których charakter został
w znacznym stopniu zmieniony na skutek fizycznego oddziaływania człowieka, wyznaczona przez państwo członkowskie zgodnie z przepisami załącznika II RDW.

[ii] W przypadku oceny stanu jednolitych części wód powierzchniowych, pod uwagę brane są następujące grupy wskaźników jakości: elementy biologiczne, fizykochemiczne  i hydromorfologiczne, które mówią o stanie ekologicznym części wód oraz substancje chemiczne, oceniane w ramach klasyfikacji stanu chemicznego. Z ich porównania wynika ogólna ocena stanu jednolitej części wód mówiąca o dobrym lub złym jej stanie. Co ciekawe, na każdym etapie tej procedury obowiązuje zasada „najgorszy decyduje”. Oznacza to, że aby dana część wód uzyskała stan dobry, żaden z badanych i ocenianych wskaźników nie może przekroczyć wartości granicznych określonych dla dobrego stanu. Z tego właśnie powodu przypadki jednolitych części wód będących w dobrym stanie wciąż jeszcze nie są liczne.