Światowy Dzień Mokradeł

Tegoroczny Światowy Dzień Mokradeł obchodzony był pod hasłem Wetlands and biodiversity, a w polskiej wersji, zaproponowanej przez Centrum Ochrony Mokradeł – Życie na bagnach.

 

Konwencja Ramsarska definiuje mokradła jako „tereny bagien, błot i torfowisk lub zbiorniki wodne, zarówno naturalne, jak i sztuczne, stałe i okresowe, o wodach stojących lub płynących, słodkich, słonawych lub słonych (łącznie z wodami morskimi, których głębokość podczas odpływu nie przekracza 6 m)”. Tak szerokie ujęcie mokradeł ma głębokie uzasadnienie. Nie da się jednoznacznie oddzielić (przestrzennie i funkcjonalnie) mokradeł lądowych (bagien i terenów zalewowych) od śródlądowych ekosystemów wodnych, czy przybrzeżnych wód morskich. Nie da się też chronić bagien bez ochrony powiązanych z nimi wód powierzchniowych, ani zachować integralności ekologicznej jezior, czy rzek bez zachowania stref szuwarów, mokradeł nadrzecznych, czy bagien regulujących hydrologię zlewni. Naukowcy zajmujący się mokradłami jako bagna definiują szczególny typ mokradeł, w których następuje akumulacja torfu – martwych szczątków roślinnych. Dzięki wysyceniu gleby wodą, nie rozkładają się one całkowicie, ale gromadzą w postaci, często wielometrowej miąższości, osadów. Bagna zatem to termin zbliżony znaczeniowo do torfowisk, ale dotyczy tylko ekosystemów naturalnych.

 

Globalna powierzchnia mokradeł się kurczy. Centrum Monitoringu Ochrony Środowiska ONZ (UN WCMC), na zlecenie sekretariatu Konwencji Ramsarskiej, opracowało wskaźnik WET (Wetland Extent Trends). Wskaźnik WET (Ramsar 20181) zestawia ponad 2000 ciągów danych o powierzchni wybranych mokradeł z okresu od 1970 r. do 2015 r. Nie przedstawia on pełnej zmiany powierzchni mokradeł na świecie, a jedynie, zmianę powierzchni tych obiektów, dla których dysponowano odpowiednio dokładnym i długim ciągiem danych. Przykładowo, dane dla Ameryki Łacińskiej obejmują niemal wyłącznie Karaiby, nie uwzględniają dolin Orinoko i Amazonki. Niemniej, już na podstawie tych dostępnych danych widać wyraźny trend spadkowy powierzchni naturalnych mokradeł we wszystkich rejonach świata. Średnie roczne tempo zanikania powierzchni naturalnych mokradeł szacowane przez wskaźnik WET wynosi - 0,78% rocznie. Jest to spadek ponad trzy razy szybszy niż średnie roczne tempo utraty lasów naturalnych na Ziemi.

 

Coraz więcej związanych z mokradłami gatunków jest zagrożonych wyginięciem. Analiza Czerwonej Listy Gatunków Zagrożonych IUCN pokazuje, że:

• z ponad 19 500 gatunków zależnych w skali świata od terenów podmokłych, 25% to gatunki zagrożone wyginięciem;
• jeśli wziąć pod uwagę tylko gatunki związane ze śródlądowymi mokradłami – także 25% to gatunki globalnie zagrożone;
• wśród roślin i zwierząt związanych ze śródlądowymi mokradłami najbardziej zagrożone w skali całego świata są gatunki zależne od rzek i strumieni - 34% spośród nich to gatunki zagrożone.

Zanikanie mokradeł pogłębia też zmiany klimatu.  Po osuszeniu, torfowiska zmieniają się z akumulatorów dwutlenku węgla w źródła jego emisji do atmosfery. Z kolei  przyspieszenie spływu wody, spowodowane likwidacją bagien, potęguje susze. Opinie ekspertów są jednoznaczne: bez natychmiastowego zaprzestania niszczenia mokradeł i odtworzenia tych już przekształconych, nie ograniczymy kryzysu ekologiczno-klimatycznego, ani nie zaadaptujemy się do zmieniającego się środowiska.

 

Mokradła oczyszczają wodę - ważną rolę w tym procesie odgrywają żyjące w mokradłach bakterie, jak również bagienne rośliny. Rzeki o charakterze naturalnym lub zbliżonym do naturalnego, z przybrzeżnymi terenami podmokłymi, mają wysoką zdolność do samooczyszczania się. Jednak jeśli mokradła, tworzące strefy buforowe między terenami rolniczymi, a rzeką, zostaną zniszczone, pierwiastki biogenne (azot i fosfor pochodzące z nawozów) spływają z pól bezpośrednio do rzeki. W konsekwencji pojawiają się zakwity glonów i niedobory tlenu w wodzie w dolnych odcinkach rzek, jak również w morskich wodach przybrzeżnych. Odtwarzanie nadrzecznych mokradeł, meandrującego koryta, przywracanie połączeń terenów zalewowych z korytem rzeki stanowią elementy programów renaturyzacji rzek, które mają m.in. na celu zmniejszenie ryzyka powodziowego, zmniejszenie dotkliwości suszy, a także poprawę czystości wody w rzekach, jeziorach i w morzach.

 

Więcej informacji o Światowym Dniu Mokradeł 2020 na stronie Centrum Ochrony Mokradeł: bagna.pl/

 

Na podstawie materiału prasowego i za zgodą jego autorów: dr hab. Ewy Jabłońskiej i dr hab. Wiktora Kotowskiego z Centrum Ochrony Mokradeł oraz Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego. 
Autor zdjecia: Jerzy Malicki